Sortieren nach

Repositis libris sub prioribus duobus titulis, scilicet B et C, qui libri ipsius spiritualis fabrice fundamento et parietibus, scilicet7 [12] sensui historico et allegorico, deserviunt, nunc hic consequenter subnectuntur sub his tribus litteris alphabeti [13] D, E, F libri, qui ipsum tectum et mentalis edificii partem supremam superponunt8 et disponunt. Hoc est, ea reponuntur, que sensui [14] anagogico subministrando ipsum quasi9 cacumen spiritualis fabrice erigunt et promovent. Ipse enim anagogicus sensus sacre scripture mentem studiosi [15] et virtuosi hominis prius in historiis sacris bene fundatam et in fide allegorie fortiter exercitatam per hec eadem omnia sursum tendere facit ad celestia [16] et supercelestia contemplanda et speranda, ita, ut ipsa mens humana per ista ascendit ad sui illuminationem, Dei unionem, fruitionem et glorificationem. [17] Quod congruenter non fiet vel nequaquam fructuose continget, nisi quis studeat infima ista, que sunt quecumque carnalia, temporalia, caduca [18] ut honor, voluptas, divitie10 et cetera mundana, fortissima contritione derelinquire, religiose contempnere et odio habere et intrare quandam [19] cordis libertatem, ut ab eorundem inviscatione et alligatione absolutus et exoneratus aliis11 agilibus seipsum extollat et superferat in quandam [20] regionem spiritualem et spatiosam, in qua spatiando oculos mentales ad illustrationes luminosas a Patre luminum provenientes desursum vertat, nec [21] mirum, quando sic purgatum et liberum inveniri oporteat, quoniam homo vitiosis affectibus et passionibus affectus et abstractus ad altam non potest attingere [22] intelligentiam nec via humana nec via divina, que est per revelationem et querit mentem puram et purgatam.2 ¶ Cum autem ipsa mens humana sic ab ymis [23] abstracta et dulcissimis veritatis et bonitatis divine se ipsam saporibus et degustationibus repleverit, tunc sobrie inebriabitur,12 [24] videlicet sciens a Deo creatis sobrie et sub debita mensura et regula uti, ad hoc, ut in suo Creatore sine et extra mensuram, videlicet super propriam condicionem, [25] suavissime iocundetur et ebria sit. Quod significare vult hic prenotatus titulus in eo, quod dicit de talibus hominibus anagogice proficientibus vino theo[26]rice, id est speculantis vel speculative, contemplationis sobrie inebriatis.4 Ista autem anagogia, id est mentis sursum ductio3 sive elevatio in Deum,13 non quidem [27] elevatio localis est, cum Deus sit ubique et intimior menti quam mens sibi ipsi, sed intelligitur de elevatione spirituali,14 scilicet secundum bene esse habituale et actuale [28] per affectum purum et humilem.515 ¶ Fit autem, quantum ad presens propositum sufficit, tribus viis sive modis, scilicet per misticam theologiam, quam beatus Dyonisius16 a Beato apostolo Pau[29]lo didicit et in quodam libello ad Sanctum Thimotheum discipulum Beati Pauli destinavit. Secunda via est per scolasticam theologiam sive alias revelatam. Tertia est [30] per quasdam premeditationes previas in orationibus et compunctionibus et gratiarum actionibus et huiusmodi. ¶ Prima, inquam, scilicet via17 mistica est, hoc est occulta et secreta et quasi [31] clausa et obscura18 ab oculis omnium hominum actu videntium aliquid creatum et per hoc omnium hominum communium vita actu viventium, quia est secretissima et occul[32]tissima non per speculum et ymagines creaturarum cum Deo sermocinatio et locutio,6 quam omnis rationalis anima a summo solum doctore et eterno discit, in qua omnis [33] ratio et intellectus deficit et affectus per amorem dispositus omnem humanam intelligentiam transcendens superenatat19 sola regula unitivi amoris ad ipsum, qui [34] est fons totius bonitatis, spiritum dirigente.714 ¶ Et hec collocatur in potentia anime affectiva suprema,20 quam tales theologi communiter nominant synderisim voca[35]bulum aliud magis usitatum non habentes, de qua in proximo sequenti titulo magis dicetur.21 ¶ Et libri pro huiusmodi via anagogica deservientes signantur per D litteram. [36] ¶ Secunda via anagogica, qua mens sursum et ad celestia ducitur, fit, quando principaliter illustratio rationis et intellectus intenditur per communem et scolasti[37]cam theologiam, que in scolis communiter per exercitia studiosa addiscitur et humanitus acquiritur a christifidelibus et in libris magistri Sententiarum et consimilibus a doctori[38]bus traditur. Et libri ad hoc congruentes continentur in libraria sub littera E, ubi ponuntur textus libri Sententiarum cum lecturis et scriptis super [39] eundem librum, et libri, qui correspondent libro Sententiarum vel in forma vel in materia, ut compendia theologice veritatis, Breviloquia Bonaventure, quotlibeta etcetera. [40] ¶ Tertia via, qua mens sursum ducitur, per anagogiam fit, quando22 per compunctiones, meditationes, puras orationes, sedulas devotiones et gratiarum [41] actiones, que in commemorando23 divina beneficia, videlicet creationis et recreationis etcetera huiusmodi, ipsa mens exacuitur, affectus purgatur et voluntas prompta fit [42] ad cultum Dei et per huiusmodi disponitur ad puriorem amorem Dei et extaticum sive supermentalem. ¶ Que via tertia a prima, videlicet que fit per veram [43] misticam theologiam, in hoc differt, quia licet ambe tendant ad docendum, qualiter Deus ametur supermentaliter, et mentem uniri Deo, tamen prima fit, [44] cum perfecta fuerit, sine omni investigatione et previa meditatione, sed per affectiones flammigeras cor amantis sursum trahit sine omni labore, ubi non oportet [45] cogitare nec de creaturis nec de angelis nec de Deo nec de Trinitate Benedicta, quia hec sapientia non per meditationem previam, sed per affectus desiderium [46] habet aspirando consurgere.8 Sicut corporaliter fit in aspiratione et respiratione anhelitus, ubi ex interioribus sine omni deliberatione procedit ista emissio, [47] sic sine deliberatione secundum istam primam viam affectus ignitus ipsius spiritualis cordis, qui est supra omnem intellectum, tendit ad illum, cui soli uniri perfectius desiderat.9 [48] Et sicut motus lapidis suo pondere naturaliter ad centrum descendit, sic affectus bene dispositus in Deum sine omni cogitatione vel previa deliberatione consurgit et velut in [49] suum centrum se extendit et motibus suis se elevat in continuo desiderio.10 Sed in tertia via predicta talis elevatio fit cum previis meditationibus et deliberationibus.24 [50] ¶ Libri autem, qui ad istam tertiam viam deserviunt, designati sunt per litteram FF.

¶ Quomodo differunt inter se25 theologia mistica et scolastica [51] Theologia scolastica, que dicitur etiam speculativa vel litteratoria, et theologia mistica - quamvis utraque est in superiori portione anime, tamen speculativa est in [52] potentia intellectiva, cuius obiectum est verum, mistica vero in potentia affectiva, cuius obiectum est bonum. Habet enim hec superior portio anime duos oculos seu [53] duo officia, quoniam ipsa est et cognoscitiva et intellectiva veri et affectiva seu amativa boni.115 ¶ Item prima theologia, scilicet speculativa, utitur ratiocinationibus conformiter [54] ad philosophicas disciplinas et ideo quidam eam scolasticam vel litteratoriam appellant, quamvis non sufficiant iste scolastice exercitationes, nisi quis studio vehementi nitatur habere [55] conceptus proprios et intimos eorum, que tradita sunt a summis doctoribus. Alioquin tales theologisant solis auribus corporalibus sicut pueri et pice neque vere in[56]telligentes, de quibus locuntur neque de quibus affirmant. Nichilominus theologorum eis nomen sepe conceditur. ¶ Mistica vero theologia, sicut non versatur in tali cognitione litterato[57]ria, sic non habet necessariam talem scolam, que scola intellectus dici potest, sed acquiritur per scolam affectus vel per exercitium vehemens in virtutibus moralibus [58] disponentibus animum ad purgationem et in theologicis illuminantibus eum, in beatificis virtutibus perficientibus ipsam animam, proportionaliter ad tres actus ierarchicos, [59] qui sunt purgare, illuminare et perficere. Et hec quidem scola potest dici scola religionis vel amoris, sicut intellectus scola est dicenda scientie vel [60] cognitionis.126

[12] Sicut supra in secundo titulo, scilicet B, tactum est, quod fabrice huius spiritualis, que in repositione librorum huius bibliothece sive librarie intenditur, tectum, quod1 [13] fundamento historie et parietibus allegorie superponitur, quod habetur in anagogia,92 sit tripartitum [14] sive in tres partes divisum, inter quas ipsa sacratissima mistica theologia domicilium, id est supremam portionem sive apicem in [15] vertice fabrice dignissime, obtinet, sic nunc prescriptus titulus subnectitur, qui in paucis verbis ipsam supremam sapientiam tangit, in [16] qua culmen totius perfectionis christiane, ut possibile est, in via ista nostre peregrinationis secundum doctrinam sanctissimi Dyonisii felicissime a religiosis hominibus [17] hauritur. Que sapientia, quare mistica et occulta dicatur aliquo modo, patet in precedenti titulo. Et merito divinissima nuncupatur ducens ad supermentales [18] excessus, quia perfectissima eo, quod experimentaliter habetur. Et quid perfectius scitur quam, quod in experientia cognoscitur, ut dicit venerabilis Gerson super Magnificat, [19] ubi eam tractatu septimo sic diffinit: Theologia mistica est divinissima Dei cognitio, que est per ignorantiam9 cognita secundum unionem super mentem, quando [20] mens ab omnibus aliis recedens, postea etiam seipsam dimittens, unita est supersplendentibus radiis inscrutabili et profundo sapientie lumine illuminata.1010

[21] Quia presens titulus obscurus est tamquam sumptus ex verbis beati Dyonisii pro maiori fide captanda, quare non incongruum videtur, si aliqua annotentur pro eius qua[22]licumque intellectu saltem literali capiendo. Unde notandum, ut latius declarat venerabilis et egregius doctor Johannes Gerson in suo libro de mistica theologia, quod anima [23] rationalis pro diversitate officiorum et agibilium distinctas vires habet, distinctas, inquam, non re, sed nomine sive ratione. Ita enim virtuosa est, ita fecunda [24] quodammodo, quod ipsa eadem existens, quemadmodum si contineret in se tales virtutes realiter vel aliter ex parte rei differentes, ymmo eo amplius, quo [25] virtus non tam unita quam unica, fortior est seipsa dispersa, sicud sapientia in Deo perfectior est, quia est fortitudo, iustitia et bonitas, et ita de ceteris perfectionibus, [26] quam si qualibet distinctione secernatur.11 Attamen sic utamur in proposito, quasi vires anime in natura essent penitus distincte dividentes primo animam rationalem in intelligentiam simplicem, [27] secundo in rationem, tertio in sensualitatem vel potentiam cognitivam sensualem, et hoc, quo ad vires cognitivas, et quo ad affectivas, proportionatur primo in synderisim seu [28] mentis apicem, secundo in voluntatem vel appetitum rationalem, tertio in appetitum animalem.12 ¶ Intelligentia simplex est vis anime cognitiva suscipiens immediate a Deo quan[29]dam naturalem lucem, in qua et per quam principia prima cognoscuntur esse nota et certissima terminis apprehensis. Et huiusmodi principia nominantur dignitates, communes animi conceptiones13 etcetera. [30] Porro, quia secundum Dyonisium 7 De divinis nominibus in progressu rerum a Deo fit concathenatio3 quedam, ut infimum supremi sit primum inferioris, angelus, a quo minoratus est paulominus [31] homo, quoniam est intelligentia simplicior homine, habet in sua natura illud quasi infimum, quod habet homo in sua natura supremum, ut secundum hanc intelligentie vim coniungantur [32] absque medio alterius speciei duo intellectus, angelicus et humanus. Hoc tamen non ita accipiendum putamus, quasi medium aliquod sit inter animam rationalem et Deum, [33] contradicit enim beatus Augustinus, qui nichil esse superius mente nostra dicit preter Deum. Attamen quis negaverit angelum eo modo recte dici superiorem omni mente, scilicet humana, [34] et Deo proximiorem, quo perfectior est? Nullus utique. Dicamus idcirco, quod uterque eque immediate tria a Deo recipit, que sunt natura, gratia et gloria. Sed in re[35]liquis, sicut est inter angelos ierarchicus ordo, sic angelorum ad homines secundum tres actus ierarchicos, scilicet purgare, illuminare et perficere, et hoc respectu gratiarum et [36] perfectionum secundarum. ¶ Hec intelligentia simplex habet multa nomina - dicitur quandoque mens, celum supremum, spiritus, lumen intelligentie, umbra intellectus angelici, lux divina, [37] in qua veritas incommutabiliter lucet et cernitur, nonnumquam scintilla vel apex rationis.1411 ¶ Cuilibet autem potentie cognitive, ut dictum est, correspondet proportionalis [38] virtus affectiva.15 Huic ergo intelligentie simplici, que sic est apex cognitive potentie, correspondet synderisis, que est vis anime appetitiva, suscipiens immediate a [39] Deo naturalem quandam inclinationem ad bonum, per quam trahitur insequi motionem boni4 ex apprehensione simplicis intelligentie sibi presentati. Nam5 sicut simplex intelligentia se [40] habet6 respectu veri primi et certi, ita sinderisis respectu boni finalis7 sine mixtione malitie simpliciter presentati.16 ¶ Nominamus autem sinderisim aliis [41] nominibus vel habitum practicum principiorum, scintillam intelligentie ratione cuiusdam evolationis vel ardoris ad bonum, apicem mentis, instinctum indelibilem, [42] portionem virginalem anime, stimulum naturalem ad bonum, celum primum in affectivis potentiis.17 ¶ Per hec notata, puto, possunt intellegi verba posita in titulo, quando dicitur, [43] ubi supremus mentis apex a mistice theologizantibus sinderesis dictus. ¶ Dicitur insuper in titulo, quod ille apex, qui est supremum in affectiva potentia, est consurgens ignote, id est [44] per ignorantiam. Et talis consurrectio, que dicitur per ignorantiam, nichil est aliud nisi immediate moveri per ardorem amoris, sine omni speculo seu ymagine [45] creature, absque previa cogitatione, sine etiam motu intelligentie concomitante, ut solus affectus sine intellectu tangat et in ipso actuali exercitio nichil cognoscat [46] speculativa cognitio.1812 Unde hec est neccessaria condicio ad istam elevatissimam apprehensionem, quod in ipsa elevatione vacet omnis cognitio speculativa, cum ipsa sit [47] ignota intellectui, et quantum in ipsa consurrectione ipse intellectus se commiscet, tantum est ibi de impuritate. Et inquantum plus ipsius oculus excecatur totaliter, [48] non quidem sine magno labore et exercitio, intantum oculus affectivus in suis extensionibus liberius et eminentius elevatur,19 quia intellectus in tali consurrectione [49] vult et putat se posse apprehendere id, ad quod tendit affectus.20 Quod tamen non potest apprehendere, quia vel fantastice vel circumscriptibiliter vel modo limitato [50] apprehendit.21 Sed hic in via intellectus per sanctissime Deo solum coniungitur, inquantum coniungitur ei ut ignoto et quasi pedissequus ipsius affective apprehensionis. Cognoscit [51] enim intellectus noster corpori immersus per aliquam formam creatam, qua ipse formatur ad didendum, ut dicit beatus Thomas circa quartum Sententiarum. Sed, ut dicit beatus Augustinus: Deus omnem formam [52] nostri intellectus subterfugit, quia, quamcumque formam intellectus noster concipiat, illa forma non pertingit ad rationem divine essentie. Et ideo Deus non est nec potest esse pervius [53] intellectui nostro, sed per hoc cognoscimus Deum perfectissime in statu vie, quod scimus eum esse super omne, quod intellectus noster potest concipere. Et sic ei per affectum ignote coniungimur. [54] Sed in patria id ipsum per formam, que est essentia sua, videbimus et coniungimur ei quasi noto.2213 Sed hic nisi per exercitium affectus consurgimus ignote. Consurgimus, inquam, sic [55] ignote23 ad radium supersubstantialem divinarum tenebrarum,2414 hoc est ad lumen divine incomprehensibilitatis, que incomprehensibilitas tenebra vocatur,25 in qua Deus habitat, [56] supermanifestissimum in se, quod est Deus, nobis obscurissimum est. Et inde est illa philosophica traditio manifestissima nature, sicut Deus et intelligentie sunt occultissima nobis.26 [57] ¶ Affectus autem sic consurgens debet esse absolutus ab omni irretentibili,8 quia, in quocumque creato afficitur, illi neccesse coniungitur et per consequens irretitur et ligatur, ut tunc minus9 [58] agilis ad consurrectionem divinorum efficiatur2715 nec pertingere possit ad unitivam agnitionem Dei altissimi, qui est super omnem mentem et cognitionem. Sed tamen affectiva vis [59] per unitionem dilectionis, que est effectiva vere cognitionis, unitur Deo, scilicet intellectualiter ignoto, cognitione multo meliori quam sit aliqua intellectualis cognitio,2816 scilicet cogni[60]tione experimentali. ¶ Cetera clarent ex predictis et infra, scilicet folio proximo, plus ostenduntur.

[61] Recommendatio theologie mistice10 [62] Ut piis lectoribus et sui presentis status volentibus adipisci veram et securam perfectionem occasio querendi et studendi detur, visum [63] est collectori huius registri non omnino inutile fore, si circa presentem titulum, qui11 est de theologia mistica, aliqua de eius recommendatione [64] et nobilitate hic breviter annotentur, que alibi diffusius pertractantur, ut patebit in subscriptis, quomodo etiam, quantum possibile est, diffiniatur, [65] ut sciatur, quid sit, quomodo etiam differat ipsa sacratissima a theologia communi, que in scolis traditur ab humanis doctoribus, denique, quomodo et quibus viis ad [66] eam perveniatur, quibus industriis et mediis et que sit eius utilitas etcetera. De quibus hic succinctim brevia documenta non ex capite collectoris, sed ex [67] scriptis sacrorum et expertorum doctorum sunt collecta, ut per hec pius lector incitamenta hauriat eorum, que breviter dicta sunt copia12 perquirendi. [68]

Pro hac sacra mistica theologia digne tractanda et acquirenda egregius vir dominus Thomas Abbas Verczellensis, qui vigilanti [69] studio 20 annis inhesit libris beatissimi Dyonisii, ipse in principio librorum sic protestatur: Arbitror huius doctrine et maxime mistice theologie [70] medullas mortalium neminem audiendo, legendo, studendo percipere, nisi intus doceatur ab unctione.29 Quare idem Verczellensis [71] infra in exordio libri de mistica theologia orationem seu postulationem pro sua et lectorum illuminatione premittit dicens: Trinitas supersubstantialis, superdea [72] et superbona, inspectrix per approbationem divine sapientie Christianorum, que est optima portio Marie, cui ancillatur sapientia gentilium philosophorum, dirige nos [73] ad contemplationem eterni verbi, quod est summus vertex fontalis sacrarum scripturarum superignitus et supersplendens, in quo verbo profunda misteria [74] scripturarum eternaliter et incomprehensibiliter sunt clausa et abscondita et in archa arte simplicissima coartata et a verborum seu simbolorum [75] involucris absoluta et omnino invariabilia. Sunt autem cooperta per caliginem, id est inaccessibilem lucem verbi, quod Pater inaudibiliter loquitur, supersplen[76]dentem et facientem Deum superclarissimum et supersplendere in summa invisibilitate et incomprehensibilitate et desursum superinfluentem mentibus superin[77]tellectualiter unitis super pulchras claritates, ubi nec ratio investigando palpat nec intelligentia contemplando considerat.30 Hec Verczellensis.

[78] Venerabilis etiam vir et doctor egregius Johannes Gerson cancellarius Parisiensis pro recommendatione et elucidatione huius sapientie profundissime multa laboravit13 in diversis [79] suorum opusculorum locis presentim scribens super Magnificat et componens singulariter14 duos tractatus magistrales de eadem theologia mistica, in quorum primo sic dicit: [80]

Tractaturus itaque materiam, qua nulla sublimior est, nulla divinior, sed nec ulla queri difficilior, sicut nulla potest salubrior inveniri [81] utpote, in qua nostre felicitatis cardo figitur, contremui ad aspectum maiestatis huius sapientie verens, ne perscrutator eius volens [82] fieri opprimer a gloria.31 Subiungit ibidem infra: Adverte hoc, misericordissime Deus, si de te loquendum est, si in te exultandum, exultemus [83] cum tremore et doceamus cum humilitate querendam unicam gloriam nominis tui per servos tuos, dominos et fratres meos, quibus ideo de secretis [84] sapientie tue loqui velle michi videor, ut dimissis interim sterilioribus studiis dirivantibus animam ad multa inflammet eos verbum [85] spiritus tui querere te in simplicitate cordis, intelligere porro, quale est illud: Vacate et videte, quoniam suavis est Dominus. Stimulentur postremo ipsi [86] non ita soli se tradere intellectui erudiendo, quod affectus aridus, ymmo passionibus horrescens et sordescens deseratur. Nam apud [87] quos alios aut quo nam potius loco altero doctrina hec de theologia mistica tradi potest?32 [88]

Hugo etiam de Palma, quod alii dicunt de Abalma, vir prepotentis ingenii et illustrate mentis et vite religiose, ut probant eius [89] scripta ab eo relicta ordinis fratrum carthusiensium, quem dominus Gerson videtur insecutus, ipse Hugo in principio sui tractatus de theologia mistica sic [90] lamentabiliter scribit: ¶ Dolendum est et lacrimis cordis incessabiliter lamentandum, quod multi etiam religiosi, multi nichilominus famosi re[91]putati, sicut quondam populus israeliticus relicto cultu Creatoris sui manufactis ydolis servierunt, sic relicta vera sapientia, qua Deus solus [92] perfecte interius colitur et a solis amantibus adoratur, diversis scientiis et fabricationibus multiplicium argumentorum inventitiis, quasi quibusdam ydolis, [93] miserabiliter mentem impleverunt, in quibus sic absorbentur dyabolo instigante et sic mens ipsorum totaliter in istis possidetur, ut vera sapientia [94] in eis locum non inveniat. Nam in hac pessima occupatione, quam dedit Deus filiis hominum, ita infelices captivantur, ut non sit respiraculum, [95] quo suum Creatorem anima per flammigeras amoris affectiones contingat. Non enim Deus ad hoc animam creaverat, ut contra suam generositatem multitudine [96] quaternorum ovinarum pellium repleretur, sed ad hoc, ut esset sedes sapientie et in ipsa rex pacificus civitatis superne resideret. Sapientia enim hec, que [97] mistica theologia dicitur, a Paulo apostolo edocta, a Dyonisio Ariopagita suo15 discipulo conscripta est, est anime in Deum per amoris desiderium. [98] Et quantum distat ortus ab occidente, omnem creatam sapientiam incomparabiliter excedit. Nam alias scientias mundi doctores edocent, sed de hac a Deo solo [99] immediate, non mortali homine ipse spiritus edocetur. Ista divinis eloquiis, illuminationibus et distillationibus celestibus scribitur in corde, illa vero penna [100] anseris et atramento scribitur in pelle. Ista dicit, sufficit, nam per istam animus primam causam invenit, scilicet Deum Creatorem suum, et in ipso, [101] qui est fons totius beatitudinis, immediatissime conquiescit; illa nunquam dicit, sufficit. Nam iustum Dei iudicium est, ut, qui non [102] curando de summa sapientia a summa veritate deviat, veluti totus in tenebris involvatur. Et sic per vana et devia anima infatuata [103] humanis inventionibus insensata discurrat. ¶ Item ista affectum inflammat, intellectum illuminat. Alia vero quampluries inveniens cor [104] vera sapientia evacuatum inflat, quampluries variis opinionibus et diversis erroribus intellectum obtenebrat. ¶ Igitur relicta humana [105] curiositate scientie inutilis argumentationum et opinionum captiuis ipsis religiosa anima per amoris accensionem16 ad fontem omnium desi[106]derando ascendat, in quo solo reperiet veritatem et hac inventa pretiosa margarita libentissime pro ipsa conservanda, que vel male [107] vel nunquam dilexit, curiosius33 decetero derelinquet. ¶ Hec Hugo prefatus. ¶ Super sunt alie multe differentie inter has theologias, scilicet speculativam [108] et misticam. De quibus vide aliquas sub tertio titulo proxime precedenti. ¶ Etiam theologia mistica - licet sit suprema atque perfectissima notitia, ipsa [109] tamen haberi potest a quolibet fideli, etiam si sit muliercula vel ydeota. De theologia vero speculativa aliter esse nullus ambigit, ad cuius adeptionem gramatica, [110] logica et phisica disciplina cum exercitio forti et claro ingenio requiruntur. Ita tamen, nisi desuper infundatur, sicut apostolis et sicud fit mundis17 cordibus, quibus [111] promittitur visio Dei, et humilibus amicis Dei, quibus Deus cuncta et occulta sapientie sue et omnia, que audivit a Patre suo, nota facit. Sic in Anthonio Magno, sic [112] in aliis multis sine litteris litteratoria, ut ita dicam, theologia donata est. Et dico cum Bernhardo ad fratres de Monte Dei, quod theologia speculativa numquam in aliquo est perfecta [113] sine mistica, sed bene econtra, et quod nullus unquam intelliget verba apostoli et prophetarum, quantumcumque ista resonet exterius, si non imbiberit affectum scribentium, [114] neque enim aliter conceptus suorum verborum in animo generabit. Cecus quippe de coloribus crebro sermone audiens de illis utique disputare poterit acute [115] et diserte18, quamquam nullos in libro cordis archano proprios eorum, que disputat, conceptus inscripserit. ¶ Et sicut multis, qui clerici vel litterati aut sapientes vel [116] theologici nominantur, occultandus est sermo de mistica theologia,34 que videlicet infideles sunt vel tumentes inani philosophia vel male umentes, de quibus dicit beatus [117] Dyonisius ad Thimotheum: Videas, ne ullus imperitorum hec audiat,35 quia tales, quidquid non intelligunt, canino dente dilacerant.36 Sic plurimis [118] illiteratis et simplicibus fidelibus hec theologia tradi potest, quia tales ex fide consurgere possunt ad unitivum amorem cum Deo. Quomodo? Sic: Nempe [119] per fortem contritionem et mortificationem sensualitatis trahente eos Deo vinculis preceptorum suorum et mansionem apud eos faciente attestante propheta, quod [120] super humilem et quietem et trementem sermonem suum requiescet Dominus,37 et potest exemplo sic parfieri: Sint duo filii patris unius optimi. Sit unus eorum curiosus [121] et astutus in inquisitione condicionum paternarum, nunc ex operibus, nunc ex verbis, quatenus in earum elocutione vel doctrina apud alios delectetur, odiat autem [122] patrem vel nullam iussis suis obedientiam accomodet. Sit alius simplicis ingenii, qui de patre suo nichil aliud querat, nichil interroget, nisi quo [123] pacto sibi placere et in omnibus obedire valeat. Quero nunc, quis e duobus ab optimo patre magis amabitur. Non dubium quin secundus. Hic preterea plus [124] iocundabitur in paterna bonitate, que sibi plus sapiet. Ipse denique pater tandem seipsum et secreta sua puero tradet faciens eum velut amantissimum [125] manere in domo secum. Alium vero vel exhereditabit vel incarcerabit vel occidet.38 ¶ Theologia speculativa vel litteratoria potest servire vitiis, sed mistica nequaquam, [126] nisi per accidens valde, sicut contingeret, abuti fide vel spe.39 Unde apostolus: Scientia inflat, caritas edificat.40 Per misticam etiam theologiam stabilimur in Deo et a [127] mari turbido sensualium desideriorum ad littus solidum eternitatis adducimur.41 Sed litteratoria non quietat, sed magis inquietat.42 Horum omnium declarationem qui [128] vult habere, recurrat ad misticam theologiam domini Gersonis, ubi habetur in primo tractatu in 34 consideratione et precedentibus.19

[129] ¶1 Gerson in suo libro tractatu primo 28 consideratione ad huc alias ponit descriptiones Theologie mistice. Primo sic: Est extensio animi in Deum per amoris desiderium. [130] ¶ Aliter sic: Theologia mistica est motio anagogica, id est sursum ductiva in Deum per amorem fervidum et purum. ¶ Aliter sic: Est cognitio experimentalis habita [131] de Deo per amoris unitivi complexum. ¶ Aliter sic: Est sapientia, id est sapida notitia habita de Deo, dum ei supremus apex affective potentie rationalis per [132] amorem coniungitur et unitur. ¶ Aliter sic per Dyonisium 7 De divinis nominibus: Est irrationalis et amens et stulta sapientia excedens laudantes. 43

[133]Has cognitiones experimentales de Deo, in quibus fundatur theologia mistica, sancti patres vocant variis nominibus, sicut pro rei veritate multiplicate sunt super numerum. [134] Vocant contemplationem, extasim, raptum, liquefactionem, transformationem, unionem, exultationem, iubilum,20 esse supra spiritum, rapi in divinam caliginem, [135] gustare Deum, amplecti sponsum, osculari eum, gignere de21 eo et parere verbum, introduci in divina cellaria, inebriari de torrente voluptatis, currere in [136] odore ungentorum suorum, audire vocem eius, intrare in cubiculum, in pace in id ipsum dormire et requiescere. 44Hec Gerson.22

[137] Descriptiones theologie23 mistice Secundum venerabilem virum dominum Iohannem Gerson operationes interiores, presertim in affectu, non [138] ita clare proferuntur nec ita possunt scriptis dari, sicut sentiuntur. Et hec est ratio, quare apostolus dixit se audisse archana, que non licebat loqui, [139] quoniam illa minus potuit tradere beato Dyonisio, quam accepit. Rursus beatus Dyonisius plus concepit ex verbis apostoli, quam scriptis relinquere phas habuit.45 [140] Mistica autem theologia est in unione mentis cum Deo, que in experientia consistit. Propterea transfundi non potest in alios per doctrinam, sicut nec visio nec alia [141] sensatio exterior taliter in alios transfunditur nec amor nec odium neque dolor neque generaliter aliqua experimentalis cognitio.46 Maxime tamen hoc locum habet in ipsa [142] theologia mistica, que, quia intrinsecus habetur, nequit24 ad cognitionem intuitivam vel immediatam deduci istorum, qui inexperti sunt, quemadmodum nullus potest dicere [143] perfecta et intuitiva cognitione, que res est amor vel gaudium vel tristitia apud illum, qui numquam amasset, gavisus vel tristatus fuisset.47 Nemo idcirco putet [144] vel expectet, quod ab homine de per se sibi tradi possit cognitio super unione mentis cum Deo,48 saltem experimentali. Nichilominus25 doctrinalis traditio non [145] est frustra.49 Que a diversis diversimode fit. Dicit enim Gerson super Magnificat post longam descriptionem mistice theologie: Relinquitur tandem [146] hec depurata et expolita mistice theologie descriptio dicendo, quod est experimentalis Dei perceptio.50 ¶ Idem ibidem post plura ponit hanc diffinitionem: [147] Sapientia, que in mistica edocetur theologia, est divinissima Dei cognitio, que est per ignorantiam cognita secundum unionem super mentem, quando mens ab omnibus aliis [148] recedens, postea etiam seipsam dimittens, unita est supersplendentibus radiis,26 inscrutabili et profundo sapientie lumine illuminata.5117 Huius diffinitionis volens scire explanationem videat scripta Gersonis super Magnificat tractatu septimo. ¶ Vocant expositores beati Dyonisii unionem hanc, de qua sit hic mentio, [149] unionem extaticam unientem affectum mentis cum Deo, sed aliis videtur, quod hec unio non sit formaliter amor vel dilectio, sed radicaliter fundatur in gratia gratum [150] faciente, dum est in actu suo principali et supremo, qui est uniri27 cum Deo, iuxta illud: Qui adheret Deo, unus spiritus est.52 Et dicitur hec sapientia super mentem, non [151] quod mens sit deperdita vel destructa, sed quia tunc de se nichil cogitat intelligendo seipsam actualiter vel amando. Et hoc est, quod explicatur in diffinitione, [152] cum subditur, quando mens ab omnibus aliis53 etcetera. ¶ Et hec descriptio est sumpta a beatissimo Dyonisio in septimo capitulo De divinis nominibus. ¶ Hec est illa sapientia Christianorum [153] et totius Trinitatis inclusa et deifica diffusione divinitus illapsa fidelibus, qua mentes amantium celeste rore perfuse, non aliquod emolumentum temporale, non [154] aliqua dona sponsi, videlicet gratiam, virtutem vel gloriam, sed ipsum, qui est totius deiformis emanationis principium, scintillantibus affectionibus, [155] insatialibus desideriis, unitivis aspirationibus ipsum solum tangere, non aliud affectantes ipsi uniri desiderant. ¶ Consurrectio ergo per unitivi amoris affectiones [156] flammigeras supra omne officium intellectus in supremo apice affective potentie constituta ipsa est sapientia mistice theologie, qua mens ignita linguis [157] affectionum occultissime dilectum alloquitur, que non alicuius mortalis hominis industria reseratur, sed solum divina miseratione seipsam menti manifeste [158] prodit.54 Cum enim mens sibi bene conscia et bene disposita sic ardendo afficitur ad Deum unionem desiderans, fit, ut sic loquatur attente et cum fiducia ad eum, [159] veluti si videret eum facie ad faciem.55 ¶ Bene ergo et peroptime egregius doctor dominus Robertus, episcopus Linconiensis, translator et expositor librorum [160] beati Dyonisii, expertissimus in lingua greca, theologia mistica28 sic diffinit in explanatione super librum eundem: Est, inquit, mistica theologia secretissima [161] et non iam per speculum et per ymagines creaturarum cum Deo locutio, cum videlicet mens transcendit omnes creaturas et seipsam et otiatur ab actibus [162] omnium virium apprehensivarum cuiuscumque creati in desiderio videndi et tenendi ipsum, qui super omnia, expectans in caligine privationis actualis comprehen[163]sionis, hoc est in caligine actualis ignorantie omnium, donec manifestet se desideratus, quantum novit convenire desiderantis dignitati et suscep[164]tibilitati,56 id est, donec suscipiat superfusionem divini radii. ¶ Unde hec tota sapientia in hoc solo perficitur, ut ipsa affectiva vis in suo supremo apice [165] constituta per abscisionem totius intellectualis operationis nichil aliud quam soli Deo uniri desiderat.57 Nec quidem, ut dictum est, ibi gratia nec gloria [166] vel dimissio pene vel aliquid aliud requiritur vel desideratur in istis desideriis a sursum actione consurrectionis, sed ipse29 solus Deus, cui soli propter se in conculca[167]tione vehementium desideriorum mens uniri suspirat, qui sub ista apprehensione obtentus, prout ab affectu tendenti percipitur, supra omnem mentem humanam [168] et cognitionem attingitur, ut non solum esse ipsum absolute respiciatur, sed et modus apprehendendi ipsum, quando affectus tangitur, supra mentem ducitur et rationem.58 [169] ¶ Et cum impedimenta huius consurrectionis mediante divino auxilio dirumpuntur, videlicet omnia sensibilia et intelligibilia et maxime immixtio intellective potentie, [170] que semper vult apprehendere illum, in quem tendit affectus, ut supra in hoc titulo dictum est, cum, inquam, perfecte hec ut unitive extensionis vincula dirumpuntur, tunc [171] libera ipsa vis affectiva veluti quedam avicula solis pennis affectionum ardentium provecta tanta libertate perfruitur, ut, quotienscumque vult, [172] moveatur ardentissime in Dominum. Sic etiam, ut orans affectionum desiderio in mentis affectu, quantum possibile est in via, sic attente exoret, ut si30 ipsum [173] videret facie ad faciem.59 ¶ Cumque sic mens est supra seipsam erecta motu et consurrectione, quasi totaliter extra corpus esse videtur.60 Et hoc nulla mens nisi immissione [174] divina percipiet,61 quia ista scientia solius Dei doctrina percipitur, et quantum plus affectus de thearchicis eloquiis, ut dicit beatus Dyonisius in primo De divinis nοminibus, recipit, hoc est [175] de divinis influitionibus,31 quibus mens cum dilecto garrula iocundatur, intantum ipse Deus solus in mente intimius se immittit, ut ipse, qui est vera sapientia, [176] per diviniores radios preclarius cognoscatur.6218 ¶ Ex his patet, quod ipsa sapientia unitiva non tantum ipsam creaturam eradicari perurget, sed ipsum etiam intellectum [177] specialiter mortificat et soli divine influentie se submittit. Et de isto excessu dicit apostolus ad Corinthios: Sive mente excedimus, Deo etcetera. Et per istum continuatum [178] excessum ignei amoris anima efficaciorem consequenter separationem et purgationem per suas extensiones flammeas et consumentes rubigines promeretur quam primo, [179] cum per istam primam viam, scilicet purgativam, incipit consurgere, quia, sicut est duplex corporalis purgatio, scilicet per aquam et ignem, sic et in spiritualibus, quia prima via purgativa [180] per dolores et frequentes attritiones32 et lacrimas purgat, sed multo efficacius illa, que est per resurrectionem ardentis amoris. ¶ Unde iam, ut supra etiam dictum est, per excessum ardoris [181] iam levis ipse affectus ab omni irretentibili, scilicet mundano delectabili, absolutus et ab omni aliena affectione mundus ad divine incomprehensibilitatis claritatem [182] iam penitus ablatis obstaculis et absolutus a vinculis agilime sursum agitur.6333

[183] ¶ Ordo et modus consurgendi ¶ Sunt triplex via ad Deum, scilicet purgativa, qua mens ad discendum veram sapientiam disponitur, secunda vero [184] est illuminativa, qua mens cogitando ad amoris inflammationem accenditur, tertia unitiva, qua mens super omnem intellectum, rationem et intelligen[185]tiam a solo Deo sursum acta dirigitur. Nam sicut videmus in pontibus materialibus, dum fiunt, quod prius ligna supponuntur, ut firmitas muri lapidei [186] superius edificetur, et perfecto edificio iam ligna supposita penitus removentur, sic et mens, cum primo sit in amore imperfecta, post ad amoris perfectionem [187] meditando consurgit. Et cum per multum exercitium in amore unitivo fuerit confirmata et per multas flammigeras amoris affectiones sive aspirationes [188] supra seipsam Creatoris sui dextera sublevata, citius, quam cogitari possit, sine omni cogitatione previa vel concomitante, quotienscumque placet, centies vel [189] millesies, de die vel de nocte, in Deo afficitur ad ipsum solum possidendum innumerabilibus desideriis aspirando.64 ¶ De his viis tribus vide plene in predicto [190] Hugone de Palma, ubi et de tertia via sic dicit: Primo oportet, quod et considerationem et amorem sensibilium volens consurgere derilinquat et contemplationem [191] omnium intelligibilium et purus consurgat affectus sine admixtione intellectus in illum, quem in sua tendentia cognoscit solum quietativum desiderii, [192] ut ipsi intimius uniatur. Et per istam diuturnorum motuum anagogicorum consurrectionem magis ac magis affectus extenditur et quasi quibusdam flammeis [193] scintillis mens purgatur efficacius et ab amore carnalium alibi requiem inveniens sine carnis murmuratione neccessario sequestratur multo plus quam antea. [194] Et ex inde affectus puris motibus fit agilior, ut, quotiens vult sive dictum est, sine meditatione intellectus previi ardentissime moveatur.65 ¶

[195] ¶ Hoc tamen notandum, quod, exquo secundum beatum Dyonisium sapientia ista dicitur, solum Christinanorum ipsa fidei cognitionem presupponit et caritatis fundamentum.66 Et ista sapientia [196] requirit in incipientibus, quod se purgent primo in via purgativa per contritiones et lacrimas et veram penitentiam. Et postea aliquantulum cogitando ipsi [197] Deo desuper inflammanti occurere oportet, non tamen cogitando de Deo vel de angelis, sed consurgendo secundum viam67 illuminativam, quam predictus Hugo exempla[198]riter ponit in sua mistica theologia exponendo dominicam orationem, quod ibi videatur, scilicet D 20 folio34 20 vel D 2 folio 276, ubi docet, quomodo [199] proprietas vocabuli ad sensum anagogicum transferat. Sed postea, cum affectus se exercendo diutius secundum, quod ibi docetur, diligentius erexerit, tunc dimittitur [200] omnis cogitatio et meditatio et solum per amoris desiderium, quotiens vult, ut dictum est, ad unitionem ipsius dilecti solum aspirans animus consurgentis [201] se erigit. Et ibi amoris affectio precedit cognitionem. Nam illud, quod sentit affectus, vere intelligit intellectus.68 Unde est illud propheticum Gustate et videte, [202] quoniam suavis est Dominus,69 sicut ex flamma ardenti lux clarior nascitur et sicut Jonathe oculi ex gustu mellis illuminati sunt,70 videlicet communiter scolastici [203] doctores dicant, quod ex cognitione nascatur affectio et non econverso.35

[204] Considerandum denique, quod secundum scolasticam viam, qua cognoscitur et diligitur Deus, ascenditur ab inferioribus, scilicet creaturis, tamquam magis notis, usque ad affectum amoris. [205] In sapientia autem mistica contrarium est. Nam iste verus amor, qui est Spiritus Sanctus, tertia persona in divinis et ultima respectu ordinis personarum, nobis est propinquior [206] et prima in consurrectione affectiva in Deum. Unde ipse Spiritus Sanctus per ignem amoris tangit et inflammat supremum apicem affective potentie et indicibiliter sine [207] omni cogitatione vel discretione rationis ad se trahit, ut, sicut lapis suo pondere trahitur et fertur naturaliter ad suum centrum, sic apex affectus suo pondere et directione [208] immediate et sine aliqua obliquatione absque omni previa vel concomitante cogitatione sursum fertur in Deum.71 Unde est illud Augustini 13 libro confessionum: Omnia ponderibus suis aguntur,72 et ibidem: [209] Amor meus pondus meum, illo feror, quocumque feror.73 Et sic illa potentia, que est affectus et supremum in spiritu hominis, Spiritui Sancto est unibilis vinculo amoris. Et hec potentia, [210] ut est supremum in spiritu, quasi ab omnibus ignoratur nisi ab illis, in quibus ab igne Sancti Spiritus apex affectus, hoc est altitudo et summitas, tangitur et movetur,74 et hec potentia, ut sic [211] ab ipsis misticis theologis appropriate dicitur Sinderisis, et beatus Dyonisius hanc virtutem ut sic vocat immediate motam a Spiritu Sancto. Et secundum istam procedit tota ipsa [212] theologia mistica. ¶ Unde dicit sic: Est et nunc a nobis lex predefinita veritatem de Deo docens nos asseverare non in persuasibilibus humane sapientie verbis,36 sed in demonstratione [213] a spiritu mote theorice virtutis, secundum quam ineffabilibus et ignotis ineffabiliter et ignote coniungimur secundum meliorem nostre intellectualis virtutis et operationis unionem75 etcetera. [214] Unde et Verczellensis37 ponens verba beati Dyonisii 7 capitulo in planiorem intellectum sic dicit: Mens nostra habet virtutem ad intelligendum, quam virtutem dicere possumus theoricum [215] intellectum, per quam mens ipsa intelligibilia conspicit; habet etiam unitionem, quam intelligimus summum affectionis apicem, sicut predictam summam intelligentie virtutem. [216] Hunc ergo apicem38 dilectio Dei proficit, per quam mens Deo iungitur. Et per hanc unitionem super naturam mentis divina cognoscit, non secundum sobrietatem intelligen[217]tie nostre, sed statuendo nos supra nos ipsos et unitos nos Deo tota virtute melior siquidem status est nos esse Dei per hanc gratie unitionem quam esse nostri vel nostros [218] per solam nature condicionem.7619 Hic enim secrete cum Deo loquimur sine verbis et sillabis. Hic erudimur secretis misteriis. Hec est mistica theologia, cum Deo secre[219]tissima locutio, non per speculum et ymagines creaturarum, ubi mens omnes creaturas transcendens et etiam seipsam otiatur ab actibus omnium virium apprehensivarum [220] cuiuscumque creature in desiderio videndi et tenendi7720 Deum, ut etiam in predictis patet et dictum est. ¶ Et sic claret, quod secundum istam virtutem motam a spiritu immediate est multo [221] maior de Deo cognitio quam per omnem intellectum vel rationem investigando. Unde, ut dictum est39 sepius, primo tangitur apex, id est supremum ipsius affectus, secundum quem movetur per ardorem in Deum. [222] Et ex isto contactu relinquitur in mente verissima cognitio intellectus, sicut ex flamma ardente nascitur lux et splendor. Nam istud solum de divinis, quod sentit affectus, [223] verissime apprehendit intellectus. Et sic per unionem dilectionis, que est effectiva cognitionis, unitur mens Deo intellectualiter ignoto etcetera. Ex qua unione ingenium ad investi[224]ganda occulta mirabiliter elucescit. Per hoc etiam ymaginaria fantasmata dirumpuntur. Per hanc etiam theologiam sensuum exteriorum inordinatio quasi quodam retinaculo interiori [225] refrenatur; usque etiam ad carnis sensualitatem corruptionem pestiferam mortificando effectus ignite affectionis redundat. Nam quanto mens plus aspirando erigitur, [226] tanto plus debilitatur ipsius carnis male inflammantis corruptio.78 ¶ Quod autem ex predicto contactu relinquatur verissima cognitio, que certior et nobilior sit quam doctrinalis, patet [227] per exemplum: Sicut multotiens in aliquo delectabili vel potabili per aliqua signa in ipso cognoscitur tale, scilicet delectabile ad vescendum vel potandum, ex qua cognitione ad hoc, ut [228] comedatur vel potetur, appetitus hominis inardescit, postea vero, quando illud gustatur, amplior et certior cognitio ex ipso gustu relinquitur, quam illa fuit, que ipsum gustum precesserat, [229] sic et in his eodem modo intelligitur.79 ¶ Si in hoc negotio hic aliqua quasi quadam inconculcatione reiterantur dicendo, non molestum sit pio lectori nec eum conturbet, cum non [230] nimis dicatur, quod dictum minus sufficit. Et quis ineffabilia ad plenum enuntiet? Colligitur denique ex predictis, quod, ut supra tactum40 est, licet triplex sit cognitio de Deo et celestibus, [231] prima scilicet ex speculo creaturarum sensibilium,80 quam etiam philosophi habuerunt; secunda ex intelligentie exercitio per immissionem spiritualium radiorum, que docet primam causam per effectum cognoscere [232] et in omne exemplatum per considerationem exemplaris ad veritatem immutabilem pervenire.81 Alia tamen, videlicet ista, de qua ad presens, est istis multo excellentior, que fit scilicet per amorem [233] ardentissimum, que actualiter sine omni medio animum disponente ardentissime in dilectum facit immediate suis extensionibus sursum activis consurgere, que mistica est [234] theologia tradita in affectiva, in qua consurgit. Et hec consurrectio ignorata vel per ignorantiam dicitur, ut videlicet remoto omnis rationis, intellectus vel intelligentie exercitio per uni[235]tionem ardentissimi amoris id sentiat in presentia, quod intelligentia capere non sufficit, ymmo quod potius est, omnis speculativa cognitio totaliter ignorat, quod, inquanto Se[236]raphin nobilior est Cherubin, inquantum amor verus omni habitu ab origine primordiali indito vel gratis dato vel gratum faciente perfectior,82 inquantum [237] motiva potentia cognitiva potentia excellentior, intantum cognitio per amorem unitivum, quantum ad divinorum secretissima penetranda, omni cognitiva apprehensione preclarior est. [238] Et ergo a beato Dyonisio deffinitur divinissima Dei cognitio, ut supra habetur quasi omnes alias excedens per ignorantiam cognita et non solum preclarior, ymmo est etiam universalior [239] et utilior aliis scientiis et cognitionibus et apprehensionibus, quia non tantum affectum supra se erigit et amore extatico perfecte unit sponso altissimo creaturam, sed in[240]super intantum elevat intellectum, ut multo plus omni prudentia et cognitione divinis fulgoribus illustretur, quam aliquo ingenii exercitio valet obtineri.8321 [241] ¶ Unde de ista dicit beatus Dyonisius in 7 capitulo De divinis nominibus: Hanc igitur irrationalem et amentem et stultam sapientiam excedentem laudantes dicimus, quod est omnis mentis et rationis [242] et omnis sapientie et prudentie causa. Ab ipsa est omne consilium, ab ipsa est etiam omnis cognitio et prudentia et in ipsa sunt omnes thesauri sapientie et scientie absconditi. [243] Ubi beatus Dyonisius: Vocant hanc summam sapientiam irrationalem, quia nec ipsam ratio apprehendit nec ratione investigando utitur; amentem etiam vocat, id est sine mente vel intellectu, quia nec [244] ipsa in suo exercitio utitur intellectu, quia usque ad tam summam cognitionem intellectus pervenire non potest; stultam etiam vocat, quia sine usu omnimode intelligentie in affectu ista [245] sapientia consurgit, quam nulla intelligentia84 penitus comprehendit. ¶ Ipsa enim est in ardenti desiderio collocata, ubi omne ens vel vis et officium intellectualis virtutis [246] extirpari et derelinqui precipitur. Nam quamvis vis intellectualis multa de divinis percipiat, maxime, quando theoriis divinioribus illustratur,85 sed quia alia [247] vis est in mente multo ista eminentior, cuius motibus mens ignita erigitur ad sapientiam profundiorem, tum ratione superioris apicis ipsius affective, tum ratione [248] ardoris ipsam superius erigentis, qui super omnes habitus gratuitos et infusos ratione sue importune extensionis et dignitatis in rationali spiritu obtinuit principatum,86 [249] etiam quia intantum mens divinius et supereminentius ad supercelestia attingit, inquantum ipsis magis appropinquat vel in ipsum Deum intimius transformatur, et quia nulla [250] est contemplatio speculativa, que habeat virtutem transformandi, sed solus amor extensivus deificans, ideo ille solus divina apprehendit. Ad cuius pedem nulla contemplatio41 [251] cognitiva, sed potius quasi a longe prospiciens se extendit.87 ¶ Unde doctor egregius Vercellensis super misticam theologiam sic dicit: In hoc libro alium et incomparabiliter [252] profundiorem modum cognoscendi Deum Dyonisius tradidit superintellectualem et supersubstantialem, quem ideo gentilis philosophia non apprehendit, quia non quesivit nec esse putavit nec [253] vim, secundum quam diffunditur in anima,42 deprehendit. Putavit enim summam vim cognitivam inesse intellectui, cum sit alia, que non sit minus excedens intellectum quam intellectus [254] rationem vel ratio ymaginationem, scilicet principalis affectio. Et ipsa est scintilla sinderisis, que sola unibilis est Spiritui Sancto. Et hac de causa, cum43 incomparabiliter totius intellectus [255] suspendat officium mentis suprema affectio, ab ea secludi precipitur.88 ¶ Quia in illa mistica consurrectione oportet consurgere per ignorantiam, id est totaliter oculum intellectus [256] rescindere, qui in ipsa consurrectione semper vult id apprehendere, ad quod tendit affectio, unde maxima adversatio in ista consurrectione est vehemens inherentia intellectus cum affectu, [257] quam tamen rescindere necesse est per magnum exercitium, quia, ut dictum est supra, vel fantastice vel circumscriptibiliter vel modo limitato apprehendit. Sed dicit Dyonisius ad Thimotheum: [258] Consurge ignote, quia ibi elevatio et vehementia tendentie affectus intellectum post se relinquit. Pura ergo affectiva consurrectio nunquam est, nisi totaliter oculus [259] intellective potentie rescindatur.8922 Hoc idem supra plenius circa44 principium huius tituli D habetur45 in primo folio. ¶ Sed circa predicta obicitur, videlicet quod cognitio precedit amore. Sic: Anima per amorem con[260]surgens nititur illis beatis mentibus sanctorum, que contemplantur Deum facie ad faciem, conformari, sed illic primo est videre quam amore inherere, quia, nisi illam indicibilem plenitudinem [261] intelligendo cognoscerent, nullatenus ipsi ignitis affectibus, in quarum delectatione beatitudo completur, inavertibiliter inhererent. Ergo, nisi nobis prius esset cognitio quam amoris affectio, iam [262] non conformaremur mentibus sanctorum in gloria, qui sic vident divinam pulchritudinem, ut in ipsa per amorem supra omnem intelligentiam interius affectionibus delectentur, igitur in eis intelligere [263] precedit amare.90 ¶ Dicendum, quod non est simile de beatis et viatoribus, nam beati iam ipsam claritatem lucis eterne vident facie ad faciem absque ulla admixtione fantastica46 [264] vel corporis corruptione obtenebrante caligine vel medio contemplantes, et ideo est ibi summa ordinatio, quia nullum est ibi impedimentum. Ideo primo naturaliter intellectus divinam pulchritudinem [265] apprehendit, quam in ipsa affectus unione indissolubili delectetur. In viatoribus autem, licet ament existentes in corpore, tamen, sicud dicit Philosophus, intellectus humanus est fantasie47 admixtus. [266] Et ideo omne intelligibile et maxime summum intelligibile, quod est ipse Deus, fantastice apprehendit, quod, si etiam per amorem et illuminationem divinitus immissam ab intellectu admixtio fan[267]tastica separetur, semper tamen intellectus, quantumcumque celitus illuminetur, Deum modo finito et limitato apprehendit, qui tamen infinitus et immensus est. Et ideo omnis intellectualis cognitio [268] semper est impura et immunda. Et ideo in presenti, si vera sit consurrectio mistica, iubet ipsam Dyonisius ab amoris affectu totaliter sequestrari et solum per amoris ardorem consurgere, [269] quia et si totus desiderabilis, ut in Canticis dicitur, non tamen totus comprehensibilis, nec in presenti nec in futuro. Et quanto efficacius omnis intellectiva cognoscendo rescinditur, tanto amoris affectus quasi liber superenatans [270] citius, quod desiderat, apprehendit.9148

[271] ¶ Et licet modus consurgendi mistice stultus et irrationabilis ignorantibus hanc sapientiam videatur, tamen sapientissime et mira procedit ordinatione. Nam solo [272] pondere et discretione amoris affectus verius et certius et infallibilius in ipsum, quem diligit, fertur, quam oculus corporalis aliquod sensibile videat vel intellectus possit [273] de Deo per cogitationem aliquam apprehendere veritatem. ¶ Sed dicens: Quid ergo cogitabo, cum de Deo nec de angelis etcetera cogitare debeam?, ¶ respondetur, quod taliter mistice consurgens [274] solum aspirabit nec cogitabit, quia sine aliqua tali cogitatione, si mens secundum viam purgativam est aliquatenus preparata, si nesciret alia dicere, tamen nisi hoc modo potest consurgere [275] dicendo: O Domine, quando te diligam? Quando te constringam?92 Vel sic: O Domine bone adolescentule, quando te constringam cum ulnis candidis anime mee dans tibi osculum [276] et amplexum, desiderabili ex milibus et decem milibus et centenis milibus etcetera. Si talia sepissime frequentaret, citius sentiret se experimentaliter inflammari, quam si de se[277]cretissimis celestibus et eterna generatione vel processione milies cogitaret.93 ¶ Nota circa presentem materiam, quod egregius doctor Nicolaus de Cusa cardinalis in suo [278] libro de49 querendo Deum sic dicit: Non aliter recte ambulatur ad sapientiam50 attingendam, nisi per desiderium maximum queratur. Et dum sic queritur, per rectam viam [279] queritur, ubi indubie invenietur per ostensionem sui ipsius. Neque est alia via ulla data nobis quam illa neque alia in omni doctrina sanctorum, qui sapientiam attigerunt, [280] nobis relicta est. ¶ Propterea illi, qui superbi, qui presumptuosi, qui sibi ipsi sunt sapientes, qui fuerunt in suo ingenio confidentes, qui se similes putabant altissimo [281] in ascensu superbo, qui se erexerunt ad scientiam sanctorum deorum, hii omnes erraverunt, quoniam hii tales precluserunt sibi viam ad sapientiam, quando non putabant aliam [282] esse quam illam, quam suo intellectu mensurabant, et defecerunt in vanitatibus suis. Et lignum scientie amplexi sunt et lignum vite non invenerunt. Non fuit igitur philosophorum [283] alius finis, qui Deum inhonoraverunt, quam perire in vanitatibus suis. ¶ Sed illi, qui viderunt non posse se attingere sapientiam et vitam intellectualem perhennem, nisi daretur dono [284] gratie, ac quod tanta foret bonitas Dei omnipotentis, quod exaudiret invocantes nomen eius, et salvi facti sunt. Facti sunt igitur humiles scientes se ignorantes et instituerunt [285] vitam suam scilicet in virtutibus ut desiderantes sapientiam eternam. Et hec est vita religiosorum et virtuosorum in desiderio alterius vite sive patrie celestis pergentium, que vita sic deside[286]rans commendatur a sanctis. ¶ Neque alia est sanctorum prophetarum traditio et etiam ceterorum sanctorum, qui gratiam luminis in hac vita sortiti sunt, quam quod accedere volens ad vitam intellectualem [287] sive spiritualem et divinam et immortalem sapientiam invenire primum credere habet, quod Deus est et ipse dator omnium optimorum, in cuius timore est vivendum et amore pergendum, a quo [288] cum omni humiliatione est vita ipsa immortalis et mistica sapientia petenda et cetera omnia,51 que ad ipsam eternam vitam ordinantur, ut assequi valeat cum summa religione [289] et sincerissimo cultu. ¶ Vides nunc, karissime frater, quamcumque virtutem non iustificare nos, ut ex nostro merito hoc excellentissimum donum mistice sapientie assequamur, neque cultum [290] neque legem neque disciplinam. Sed virtuositas vite, observantia mandatorum, devotio sensibilis, mortificatio carnis cum suis concupiscentiis et voluptatibus pestiferis, contemptus [291] mundi et cetera huiusmodi concomitantur recte querentem divinam hanc sapientiam et vitam eternam. Que, si non assint querenti, non eum esse in via, sed extra ipsam manifestum est. [292] ¶ Signa autem, quibus aliquem non in devio, sed in via esse ex operibus concomitantibus recte pergentem haurire possumus. Qui enim summo desiderio appetit hanc sapientiam eternam [293] apprehendere,94 nullam superbiam patitur divinari in animo suo. Omnem ambitionem temporalis dignitatis ut mortis certissimam ianuam detestatur. Nititur se in timore Dei custodire [294] omni hora ab omni peccato. Nichil huic sapientie preponit in amore, illam offendere timet. Omnia eius comparatione nichil esse affirmat et ea quasi nichil reputat et spernit. [295] Et, ut placeat amate sapientie, ad hoc omne studium suum adaptat sciens non posse placere ei, si alteri corruptibili sapientie mundi aut sensibili delectationi [296] sive voluptati inheserit. Hinc omnia derelinquens expedite in fervore amoris festinat, sicut cervus fontem aquarum desiderat, ita anima illa Deum. Tunc quidem [297] non ex operibus, que fecerimus, meremur hunc incomparabilem thesaurum. Sed Deus diligentes se diligit, quia ipse caritas et amor est, et donat seipsum anime, ut eo optimo bono in [298] evum fruatur.95 ¶ Hec dominus Nicolaus Cusa; vide supra.

[299] Ex supra scriptis etiam, scilicet in precedenti folio in primo latere, habetur, quod hec divinissima sapientia, ut quis eam consequatur, non preexigit de necessitate magnam litteraturam, ymmo etiam quelibet ydeota [300] et muliercula potest9623 eam perfecte adipisci, quia non52 acquiritur in literatoria cognitione, que est scola intellectus, sed in scola affectus, que est schola amoris, per vehemens [301] desiderium et exercitium in virtutibus moralibus disponentibus animus53 ad purgationem et in theologicis virtutibus illuminantibus eam et in beatificis perficientibus eam, proportionaliter ad [302] tres actus ierarchicos, qui sunt purgare, illuminare, perficere. Et9724 quoniam plerumque evenit, ut videmus in brutis, ut ibi sit maior affectio, ubi parum est cognitionis, [303] sequitur ergo, quod ad comparandam huius theologie mistice doctrinam, que consistit in affectu, non est opus magna scientia, presertim acquisita. Nam cognito ex fide, quod Deus est totus deside[304]rabilis, totus amabilis, affectiva portio, que est desiderium cordis, si purgata, disposita et exercitata sit, cur non in illum totum desiderabilem et amabilem sine multo [305] librorum studio tota feretur et tota rapietur?98 ¶ Legitur provide, quod quedam mulier in sermone audiens de Dei pulchritudine et suavitate intantum accensa fuit, ut etiam quasi [306] suffocata pre amoris magnitudine exsufflaret spiritum et defuncta est obdormiens in Domino. ¶ Possunt itaque tales simplices, ut supra dictum est, qui fidem katholicam habent, consurgere ad [307] unitivum Dei amorem, si per fortem contritionem et54 mortificationem sensualitatis trahente eos Deo vinculis suorum preceptorum et mansionem apud eos faciente9925 se ad eum adaptaverint. [308] Assint itaque apud tales minus literatos fides, spes et caritas. Subtilior institutio non magnopere querenda est, ut toti transeant in bonum affectum cordis.10055

[309] Doctrina exemplaris, quomodo simplices persone56 anagogice consurgant in theologia mistica Tu, discipule huiusmodi divinissime sapientie, id, quod legis, audis, vides, [310] loqueris aut cogitas, trahe confestim in affectum velut aspirans ex intimis, olfaciens aut gustans, ut, si audieris Pater noster, assurgat [311] protinus animus ad reverentiam simul et57 dilectionem, ad postulationem fidam sive fiducialem pro necessitatibus tuis et fratrum tuorum, quorum Pater communis est. Arripe [312] generosum ac nobilem contemptum omnis fede rusticitatis tu, qui tam regio Patre gloriaris. Displiceat tibi ac gemas exilium, cui celestis hereditas filia[313]tionis titulo, cuius Pater in celis est, reservatur. ¶ Tales quoque et consimiles affectus invenire est sine numero vel termino, de die in diem, suaves et novos, velut58 in favo mel [314] vel in manna vel in nucleo reconditos, qui libertim fluent, si59 contemplationis dente compresseris.101 Et ergo dicitur theologia mistica, que sic occultum mel, quod latet [315] in petra dictionum vel clausularum sugitur60, mens enim incipiens ascendere primo indisposita est ad hoc, quod expedite feratur affectionibus anagogicis in Deum suum dilectum, [316] oportet ergo, quod primo aliquantulum meditetur et per cogitationem previam aliqualiter stillando studeat affici in illum, in quem in tertio statu sine omni cogitatione sursum [317] elevatur.102 Sic ergo usualiter per meditationem proficiat, primo proprietatem vocabuli ad sensum anagogicum transferat, postea illud ad amorem reducat, tertio in ipso [318] Deo afficiatur, iterum exempli gratia 'Pater', id est, tu es ille, qui filios61 spirituales procreas62 mediante vivificativo amoris germine. Tunc [319] ergo ero vere filius, quando te vero amore constringam. Ecce illuminatio. Sequitur unitio. O, quando diligam te? Quando constringam te intimis meis visceribus? Similiter [320] per hoc, quod dicitur 'noster', id est, tu es ille, qui latissime tuam diffundis bonitatem. Si ergo vere te amarem, tunc aliquid in me tue latissime diffusionis stillares. [321] Ecce iterum illuminativa via. Sequitur unitiva sic: O, quando te tam ardenter amabo, ut tua lata bonitas in me aliquantulum appareat? Et sic de63 aliis omnia [322] anagogice transferendo et per meditationem previam per istas aspirationes affectio amoris accenditur. Et sicut stuppa radio solari exponitur et primo [323] exsiccatur et statim accenditur, sic per istas aspirationes64 dilectum provocantes affectio amoris ad mentis elevationem103 magis ac magis accenditur, [324] quousque ad plenam unitionem sustollatur. ¶ Veruntamen nullum dubium, quin illi homines, qui tam in intellectu scolastica et humanitus acquisita scientia quam in affectu [325] devotione et pietate sunt exornati, peritiores sint ad habens mentales excessus quam illi, qui simplicitate sola et sancta dotati sunt, quia utique [326] tales in prehabendis meditationibus in via illuminativa,65 ubi ex proprietatibus rerum et condicionibus exacuendus est intellectus, abundantius et facilius [327] seipsos ad profectum provocant quam simplices in admodum pauci66 huiusmodi ignari. Tales fuerunt beatus Augustinus, Hugo de Sancto Victore, Bonaventura, Wilhelmus Parisiensis, [328] beatus Thomas de Aquino et ceterorum.67 ¶ Hec ex Gersone et Hugone de Palma.68

[3] materiis et continentes materias, que ponuntur sub eis, quando seorsum sive se[4]paratim ponuntur et supplent defectum, qui1 ibidem est, vel etiam quandoque idem re[5]sumunt, quid2 in eis ponitur, et alia superaddunt, licet plura inibi inserantur om[6]nino impertinentia ad titulum principalis materie, qui est aut ad supermenta[7]les excessus per extaticas elevationes, ut sub litera D, aut ad affec[8]tuales devotiones per intimas orationes,1 ut sub litera FF. Ex quibus duobus perfici[9]untur iste due potentie anime, scilicet sinderesis, que est supremus3 apex ipsius anime, [10] et affectiva virtus, que est voluntas intellectualis inflammata. Alia in [11] his libris posita ad talia nichil respiciunt, sed accidentaliter ex ligatura libri et impertinenter coniuncta sunt

[6] Sicut precedens titulus, scilicet D, continet libros, quibus vis anime appetitiva perficitur, ut ad anagogicos,1 hoc est sursum ductivos, [7] actus expedite exeat et pergat per desideria flammigera, sic titulus presens designatus per E2 reponit libros, quibus altera vis [8] anime, scilicet cognoscitiva sive apprehensiva, expedita reddatur ad sensus anagogicos sive actiones sursum ductivas per illustrantes cho[9]ruscationes. In his enim duabus viribus anime, quibus ante lapsum prothoplasti homo stetit in optima rectitudine summo bono, scilicet Deo, adherendo, [10] post lapsum valde vulneratus, incurvatus et excecatus est. Per apprehensivas3 namque vires clare et perspicaciter Deum cognovit, videlicet [11] ipsum mundis intellectualibus oculis ac mentalibus extasibus quamvis non per essentiam intuendo. Per vires etiam appetitivas, scilicet voluntatem, irascibi[12]litatem et concupiscibilitatem ceterasque vires, potentias et affectiones sibi inditas, omnimodam pacem et tranquillitatem possedit.1 Fuit denique in [13] cognitiva potentia intellectuali lumine plene illustratus et in affectiva vi ab omni fece concupiscentiarum depuratus. Nunc autem ignorantie nu[14]bilo excecatus omniaque ossa nostra concupiscentiarum fecibus medullitus sunt infusa.2 De hoc Hugo de Sancto Victore in De archa Noe: Primus, inquit, [15] homo ad hoc conditus fuit, ut, si non peccasset, per contemplationis presentiam vultui Creatoris semper assisteret, ut eum semper videndo semper amaret, semper eum amando [16] semper ei adhereret,4 semper ei adherendo, qui immortalis est, etiam ipse vitam sine termino possideret. ¶ Hoc erat ergo unum et verum [17] bonum hominis, videlicet plena et perfecta cognitio sui Creatoris, plena scilicet secundum illam plenitudinem, quam creatus acceperat, non secundum illam, quam post per actam [18] obedientiam accepturus erat, sed prolapsus est a facie Domini propter peccatum cecitate ignorantie percussus, ab intima contemplationis illius luce foras venit [19] eo, quod profundius ad desideria terrena mentem inclinavit, quo magis supernorum dulcedinem, quorum iam gustum perdiderat, oblivisci cepit.3 [20] ¶ Subdit idem Hugo ibidem post aliqua: ¶ Duobus modis Deus cor humanum inhabitat, videlicet per cognitionem et amorem. Una tamen mansio est, quia [21] omnis, qui novit eum, diligit et nemo diligere potest, qui non novit. In hoc tamen differre videtur, quia scientia per cognitionem fidei fabricam erigit, [22] dilectio autem per virtutem quasi colore superducto edificium pingit. Sic autem utrumlibet alteri necessarium esse perspicitur, quia nec splendere potest, si non [23] fuerit5 lucide erectum, nec placere, si non splenduerit.4 Notandum autem ad habendum differentiam pleniorem inter amorem et cognitionem, quod, ut decla[24]rat beatus Thomas in prima secunde questione 27 articulis primo et secundo, sicut bonum est causa amoris, sic et cognitio est causa amoris; [25] primum, quod bonum sit causa amoris, patet, quia amor ad appetitivam potentiam pertinet, que est vis passiva. Unde obiectum eius comparatur ad ipsam [26] sicut causa motus vel actus ipsius. Oportet igitur, ut illud sit proprie causa amoris, quod est amoris obiectum. Amoris autem proprium obiectum est bonum, quia amor [27] importat quandam connaturalitatem vel complacentiam amantis ad amatum. Unicuique autem bonum id, quod est sibi connaturale et proportionatum. Unde relinquitur, [28] quod bonum sit propria causa amoris. Et sicut bonum est propria causa amoris per modum obiecti, sic et cognitio est6 etiam causa amoris, sed alio modo, [29] quod patet, quia bonum non est obiectum appetitus, nisi prout est apprehensum. Et ideo amor requirit aliquam apprehensionem boni, quod amatur. [30] Et propter hoc dicitur 8 Ethicorum, quod visio corporalis est principium amoris sensitivi. Et similiter contemplatio spiritualis pulchritudinis vel bonitatis est [31] principium spiritualis amoris. Sic igitur cognitio est causa amoris ratione, qua est bonum, quod non potest amari nisi cognitum. Notandum tamen, ut dicit ibidem beatus [32] Thomas, quod aliquid requiritur ad perfectionem cognitionis,7 quod non requiritur ad perfectionem amoris. Cognitio enim ad rationem pertinet, cuius est distinguere inter [33] ea, que secundum rem sunt coniuncta, et componere quodammodo ea, que sunt diversa, unum alteri comparando. Et ideo ad perfectionem cognitionis requiritur, quod homo cognoscat [34] sigillatim, quidquid est in re, sicut partes, virtutes et proprietates. Sed amor est in vi appetitiva, que respicit rem, secundum quod est in se. Unde ad perfectionem [35] amoris sufficit, quod res, prout8 in se apprehenditur, ametur. Ob hoc ergo contingit, quod aliquid plus amatur, quam cognoscitur, quia potest perfecte amari, [36] etiam si perfecte non cognoscatur. Sicut maxime patet in scientiis, quas aliqui amant propter solam summariam cognitionem, quam de eis habent, puta, quod sciunt [37] rethoricam esse scientiam, per quam potest homo persuadere, et hoc in rethorica amant. Et similiter est de amore Dei. Hec beatus Thomas; vide supra. Hac autem intellectuali Dei cog[38]nitione nichil melius, si eius amore repleta fuerit, ut dicit Robertus commentator beati Dyonisii super quarto capitulo De divinis nominibus, quare studiose acquisitioni eius [39] insistendum est. ¶ Sed pro intellectu huius premissi tytuli recurrendum est ad tytulum D proxime precedentem, ubi in parte ponitur quedam distinctio poten[40]tiarum anime rationalis, prout dividitur in intelligentiam simplicem, in rationem et in sensualitatem, ut ibidem patet, et ibi capitur 'intelligentia', prout non condistingitur [41] contra 'intellectum', sed large pro eodem capiuntur. Sed in presenti titulo distincte et proprie sumuntur9 'intellectus' et 'intelligentia', quam distinctionem [42] Grecus doctor super Dyonisium De divinis nominibus capitulo 7 sic ponit: Superius diximus, quem intellectus intelligere volens deducit seipsum in intelligentias descen[43]dens. Intelligentie enim inferiores sunt intelligente et dispersio convenienter et partitio unitatis ipsius intellectus; intellectus quidem enim simplex [44] et impertitus, intelligentie autem omnino multe et disperse et velut species intellectus. Propter hoc intellectualia, id est intelligentia, minora sunt intel[45]ligibilibus, propter hoc intellectis. ¶ Sed Robertus ibidem capitulo 1 sic distingit: Ratio est discursio per media in cognitionem conclusionis, intellectus vere est [46] acceptivus principiorum, sed virtus seu potentia rationativa est intelligentia.5 ¶ Huwicio autem et post eum Katholicon sic distinguunt: Differunt [47] intellectus, intelligentia et intelligibilitas; quanto enim intellectus superior ratione est, intantum intelligentia est superior intellectu et intantum intelligentia10 [48] est superior intelligibilitas. Ratio est vis anime discretiva formarum ad se invicem et a se invicem. Intellectus est vis anime, qua forme extra [49] corporalem naturam comprehenduntur vel qua incorporea percipiuntur cum certa ratione, quare ita sint. Sed incorporeorum tria sunt genera, scilicet anima, [50] angelus et Deus. Sed circa divinam substantiam non percipit intellectus. Proprie quidem intellectus est vis anime comprehensiva incorporearum substantiarum formis sub[51]iectarum vel formarum circa eas. Intelligentia vero est vis anime,11 que aspirat, ut aliquid circa divinam substantiam comprehendat. Intel[52]ligibilitas vero est quedam vis anime omnium formarum in quadam simplicitate complicativa absque ordine temporali vel naturali. Tali modo Deus comprehendit res,12 [53] quia omnes uno intuitu absque successione dicitur comprehendere. Hoc modo cognoscendi utuntur tres ordines angelorum, qui Deo propinquiores sunt. Et [54] quia sunt fortasse aliqui homines, qui, quantum Dei bonitas permittit, ad hanc aliquo modo accedunt cognitionem, ideo dicit Plato: Intellectus solius Dei est admodum [55] perpaucorum hominum. Et ponitur hic intellectus pro intelligibilitate, quia sepe predicta vocabula pro se invicem ponuntur.6 ¶ Hec Huwicio et Iohannes Ianuensis in Katholicon.